จาก'นางแบบงานบุญ' ถึง 'หน่าฮ่าน'
“ความเป็นอีสานมีความเป็นชีวิตชีวามากกว่านั้น มันมีหมดแหละ ความเลอะเทอะ ความสกปรก ความเมา ความตีกัน มันมีหมดเลย มันไม่ได้มีแค่แบบว่า ภาพสวยงาม ธรรมชาติของฉัน มันไม่ได้มีแค่ภาพความฟรุ้งฟริ้ง ความน่าเกลียดมันก็มี เราว่าสิ่งเหล่านั้น มันคือความมีชีวิต”

Writer : Cattleya Paosrijaroen
Photos : Instagram @chtiprachart
Instagram @madaew99

   ฉันกำลังนั่งอ่านบทสัมภาษณ์ ‘ฉันทนา ทิพย์ประชาติ’ ผู้มีหลายฉายา ‘เจ้าแม่บางแสนรามา’ หรือ ‘ตั๊ก ไฟในทรวง’ ชื่อที่นักวิจารณ์และเหล่าซีเนไฟล์เรียกเธอจากพลังพลุ่งพล่านจากหนังสั้นหลายเรื่องของเธอ ตอนนี้ฉันทนากำลังมีผลงานกำกับหนังยาวเรื่องแรกในชีวิต ‘หน่าฮ่าน’ หนังไทบ้านลูกผสม ที่เกิดจากการสนับสนุนของนายทุนเจ้าของค่ายหนังท้องถิ่นในภาคอีสาน อ่านและดูคลิปสัมภาษณ์สลับกับคอมเมนต์จากเพจโรงหนังซึ่งกำลังโปรโมทหนังเรื่องนี้ ความเห็นเหล่านั้นทำให้ฉันคิ้วขมวดด้วยความฉงนสงสัย บ้างพูดถึงหนังเรื่องนี้ว่ากำลังทำลายวัฒนธรรมที่ดีงาม และความเป็นอีสาน ผ่านการยืนยันหนักแน่นว่าพูดจากคนมีพื้นเพจากอีสานหรือ‘วงใน’บางความเห็นนำไปเปรียบเทียบกับหนังตระกูลไทบ้านซีรีส์อื่นๆที่สร้างปรากฎการณ์ความสำเร็จระดับบ็อกซ์ออฟฟิสว่าหนังไทบ้านฯก่อนหน้านี้มีเนื้อหาที่น่าสนใจกว่า ไม่เหมือนหน่าฮ่าน เพราะตรงกับความเป็นจริง เป็นความจริงที่จับต้องได้ระดับตำบลยันหมู่บ้านว่ามีวัยรุ่นไทบ้านแบบจ่าลอด,เสี่ยป่อง บ้างก็ฟันธงทันทีว่าหนัง‘หน่าฮ่าน’ฉายภาพ‘ตลาดล่าง’ของวัยรุ่นสก๊อย แว้น และจะไม่เสียเงินเสียเวลาให้หนังเรื่องนี้เด็ดขาด ความเห็นทั้งหมดนี้เกิดขึ้นทั้งที่หนังยังไม่เข้าฉายและเพิ่งลงเทรลเลอร์โปรโมท ความเห็นเหล่านั้นยิ่งทำให้แปลกใจว่า ถ้าอย่างนั้นแล้วการเต้นหลุดโลกทะลุเสื่อที่หน้าเวทีหน่าฮ่านหมอลำที่เราเห็นจากคลิปที่เผยแพร่กระหน่ำแชร์ในโซเชียลมีเดียในช่วงเวลาสามสี่ปีนั้นมีที่ทางแบบไหนในสังคม และโดยเฉพาะสังคมอีสาน ความสนุกสนานหลุดโลกหน้าเวทีในคลิปเหล่านั้น นอกปรากฏการณ์ยอดแชร์นั้นพวกเขาถูกมองอย่างไร

   จากลูกชาวนาอีสาน บ้านอยู่อำเภอห่างตัวเมืองกาฬสินธ์กว่าร้อยกิโล คนเดียวกับที่เคยฝันอยากเป็นผู้ประกาศข่าวและที่บ้าน’อิหยังหว่ะ’กับอาชีพผู้กำกับภาพยนตร์ในปัจจุบันของเธอ ฉันทนาให้สัมภาษณ์กับสำนักข่าวที่หนึ่ง เล่าถึงแรงบันดาลใจที่สร้างแก๊งวัยรุ่นวัยหัวเลี้ยวหัวต่อกับการเลือกพื้นที่หน้าเวทีหมอลำว่า พื้นที่ชั่วคราวหน้าเวทีนั้นคือการแสดงความมีตัวตนของพวกเขา ‘หน่าฮ่าน’ ดำเนินเรื่องด้วยการออกเดินทางไปงานใหญ่ประจำปีต่างอำเภอของยุพิน แคลเซี่ยม เป้กกี้ หอยกี้ เติ้ลไม้ แก๊งเพื่อนสนิทที่มีสัญญาใจว่าจะเด้งเด้าหน่าฮ่านแบบถึงไหนถึงกัน ให้ครบทุกที่ที่มีงาน เราไม่รู้ว่าพวกเขาเจอกันที่ไหนมาก่อน เป็นเพื่อนร่วมชั้นที่โรงเรียน หรือเจอในที่ๆ ความสนใจทำให้มาเจอกัน 14,15,16,17,18.. ราวกับบันทึกสิ่งที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาที่ทุกคนอาจไม่ทันคิดว่ามันจะไม่หวนกลับมา ว่าเราทุกคนมีโอกาสมีอายุนี้ได้คนละหนึ่งครั้งเท่าๆ กัน อยู่ที่ว่าเราจะเลือกใช้มันแบบไหน และใช่ว่าการตัดสินใจภายในหนึ่งครั้งจะส่งผลจนถึงบั้นปลายเสมอไป เพราะก็ไม่ใช่เจตนาของหนังเรื่องนี้ ที่สุดแล้วแม้แต่ตัวการเต้นหน่าฮ่านเองก็ไม่ได้แสดงตัวโดดเด่นไปกว่าการเลือกเก็บรายละเอียดชีวิตที่แสนสับสนของตัวละครในหนัง เหมือนวางกล้องหน้าเวที หมุนแบบ 360 องศา กล้องหยุดที่วัยรุ่นกลุ่มนี้ นอกจากแก๊งเพื่อนกลุ่มนี้ ยังมีตัวละครวัยเดียวกันที่ไม่วางใจกับความสนุกหน้าเวทีอย่าง ‘สวรรค์’ (เมื่อดูหนังจบฉันคิดว่าสวรรค์น่าจะเติบโตเป็นคนมาคอมเมนต์ในเพจโรงหนังฯ นี้บ้างสักคอมเม้นท์) และสิงโต สิงโตเป็นเน็ตไอดอล - คำเรียกที่มาพร้อมอินเตอร์เน็ต และการมาถึงของโซเชียลมีเดีย เหมือนทุกที่ทั่วโลกถ้าคุณมีความสามารถและคนอื่นเข้าถึง‘ความเป็นตัวตน’ของคุณที่เผยแพร่ออกไป สองคนนี้หลงรักยุพิน เด็กสาวหน้าจืดที่เป็นหนึ่งในสมาชิกของแก๊ง เราไม่ค่อยเจอนางเอกแบบนี้ในละครไทย หนังในกระแส หรือแม้แต่หนังนอกกระแส นางเอกชนิดที่‘ครึ่งๆกลางๆ’จืดชืดแต่มีเสน่ห์อย่างคนธรรมดา เพราะยุพินไม่ได้มากับไดอะล็อกสุดแซ่บแบบที่เราอาจคาดเดาไว้จากหน้าหนังว่าเป็นของแรงแรร์ คีลคูลสไตล์หนังโซเฟีย คอปโปลาหรืออย่าง NOWNESS เพราะนี่คือ‘หน่าฮ่าน’โดย ตั๊ก ฉันทนา แต่เชื่อเถอะว่าในชีวิตทุกคนจะมีเพื่อนหรือคนรู้จักที่มีบุคลิกใกล้เคียงกับยุพิน คนธรรมดาสามัญที่ตกหลุมรักได้ และรักครั้งแรกมักมีเวลาเป็นอีกจักรวาลหนึ่ง อกหักติดแน่นร้าวราวการระเบิดของจักรวาล แม้กระนั้นหนังก็ไม่ได้ให้ยุพินจบเรื่องรักสามเส้าในแบบที่คุ้นเคยแบบหนังวัยรุ่นวุ่นรักทั่วไป ‘เหนื่อยบ่’ คำถามนิ่งเรียบจากยุพิน แต่เธอกำลังถามสวรรค์ในฐานะคนรักปัจจุบัน คนรักเก่า หรือกำลังถามตัวเองด้วยความสับสนภายใต้ความนิ่งเรียบ หรืออย่างชัดเจนที่สุดหลังพูดประโยคนี้กันแน่ เพราะหลังจากนั้นหนังหมุน 360 องศา เพื่อแสดงให้เห็นทางที่เลือกแล้วของทุกคน ทางเลือกที่มีความเป็นไปได้อีกสารพัด และเปลี่ยนแปลงผลของมันได้ตลอดเวลา
   14,15,16.. พวกเธอจำช่วงเวลานี้ได้บ้างไหม ถ้าพวกเธอผ่านมันไปหมดแล้ว นี่คือเรื่องของยุพิน สิงโต สวรรค์ และ เด็กคนอื่นๆ ..

   ‘ความเป็นอีสานมีอิทธิพลอย่างมาก วัฒนธรรมอีสานไม่ได้ทันสมัยเท่ากับในเมือง การรับในสิ่งใหม่ไม่ว่าจะเป็นแฟชั่นหรืออะไรก็แล้วแต่ เค้าก็จะแอนตี้ทั้งหมด แล้ว ม้าเดี่ยวก็ต้องก้าวผ่านจุดนั้นมาให้ได้โดยการทำไปเลยโดยไม่สนใจใคร และถ้าวันนึงเราประสบความสำเร็จมา เค้าก็จะเห็นสิ่งที่เราประสบความสำเร็จนั้น เค้าก็จะยอมรับมากขึ้นและเปิดโอกาสให้กับเด็ก เยาวชนในอีสาน ในหมู่บ้านของหนู ถ้าจะทำแบบนี้ ก็จะทำมันได้แบบราบรื่นมากขึ้น’

   ทั้งหมดนี้ใช่ว่าการเลือกนับครั้งไม่ถ้วนที่เกิดขึ้นใน‘หน่าฮ่าน’จะทำให้หนังกลายเป็นที่รักของทุกคน จริงอยู่ที่หนังเรื่องแรกของฉันทนามีบาดแผลของการเล่าเรื่องจำนวนไม่น้อย แต่สิ่งที่ฉันรู้สึกกลับกลายเป็นว่าการเลือกที่จะเป็นตัวของตัวเองด้วยเรื่องราวง่ายๆของหนังเรื่องนี้ต้องเผชิญกับแรงเสียดทานจากนิยามความต้องเป็นตัวแทนของอะไรบางอย่าง ระดับหมู่บ้าน, ภูมิภาค, ระดับวัฒนธรรม, วัฒนธรรมที่ดีของอีสาน ยันรสนิยมการดูหนัง-ดูแบบชนชั้นกลางในจังหวัด ประเทศ ประเทศกรุงเทพ (ที่หนังไม่ได้เข้าทุกจังหวัด และจังหวัดที่มีโรงหนังก็ไม่มีพื้นที่ให้หนังเรื่องนี้ฉาย) หรือแม้แต่ขนบธรรมเนียมการทำหนัง แบบจักรวาลไทบ้าน, แบบอินดี้-เอกโซทีคโลคัลทูโกลบอล, แบบการทำหนังในโรงเรียนสอนภาพยนตร์ หรือแบบเป็นที่รักของเทศกาลภาพยนตร์นานาชาติ ราวกับว่าท่ามกลางแรงเสียดทานเหล่านี้เป็นเรื่องท้าทายของยุพินและแก๊งเพื่อนที่ต้องยืนยันในประสบการณ์ของตัวเองซ้ำแล้วซ้ำอีก เพื่อเชื่อมโลกรอบตัวพวกเขา หรือเพื่อที่จะสร้างบทสนทนาด้วยลีลาและความเข้าใจโลกในแบบที่เห็น ไม่ใช่ทั้งแบบ‘กันดารคือสินทรัพย์’ ตามชื่อของนิทรรศการแสดงภูมิปัญญาอีสาน เพราะกันดารคือกันดาร มันคือการคมนาคมและสาธารณสุขที่ไม่ทั่วถึง และโอกาสในชีวิตกระจุกตัวอยู่ที่ใดที่หนึ่ง และเมื่อดั้นด้นไปถึง หลังกำแพงนั้นถูกกำหนดด้วยรสนิยมที่ถูกต้อง ปลอดภัย ‘หมอลำอินเตอร์’ ‘ม้าเดี่ยว’ แบบอย่างที่ต้องรอรับการยอมรับจากสากลโลกเพื่อกลับมาตอกย้ำคุณค่าที่’พวกเขา’พบเห็น มันมีทางเป็นไปได้ไหมที่เราจะสร้างพื้นที่สดใหม่กว่าเพื่อให้พวกเขาแสดงศักยภาพอย่างไม่ปิดกั้นอย่างที่เคยเป็นมา

‘ขอเท่ ชดเชยคืนวัน เดินตามแฟชั่น เลาะบ้านแทนเดินห้าง

แต่งสวยตามใจดูบ้าง เช็คเรตติ้งทาง สายตาคนยิ้มให้
สองสามวันที่นอนบ้านนา อยากหลุดออกมา จากกติกาใดๆ

ให้ชีวิตได้สิทธิ์งดเกรงใจใคร อยู่แบบที่ใจบ่มีเจ้านายสักวัน.

เที่ยวงานกับแฟชั่นถูกใจ หอมกลิ่นเสื้อใหม่ ปานได้ขึ้นสวรรค์

ผู้บ่าวแซว ว่าเป็นนางแบบงานบุญ เสื้อสวยเกินหุ่น ก็บ่เขินบ่หวั่น

ทางไปเอาบุญ เหมือนเวทีแฟชั่น ให้สาวแรงงาน เดินแบบในบุญบ้านเฮา’

นางแบบงานบุญ - ศิลปิน:ต่าย อรทัย,
อัลบั้ม ส่งใจมาใกล้ชิด, 27 มิถุนายน 2549