มันมีอยู่นะ
มันมีน่ะสิ พี่ถึงสงสัยว่ามันเป็นอะไรกัน มันมีค่ะ พี่ค่อนข้างจะเข้าใจว่ามันมีเหมือนศิลปินในช่วงเรเนสซอง ก็เป็นสัตว์เลี้ยง ก็จะมีเศรษฐีเลี้ยง เขาเรียกอะไรนะ มีนาย ทั้งนักดนตรี ทั้งอะไรต่างๆ นะ ก็จะมีเศรษฐีนี่แหละคอยอุปการะ

ขยายความนิดหนึ่งที่บอกว่าโดยธรรมชาติศิลปินเป็นลิเบอรัล
เป็นลิเบอรัลอยู่แล้ว เพราะว่าเรา...พี่ค่อนข้างจะเข้าใจว่าเราใช้จินตนาการมากกว่า เราใช้ความรู้สึกมากกว่า แล้วก็ดูเหมือนว่าทางด้านอื่นเนี่ยเราสนใจน้อย ด้านอื่นหมายถึงว่าลาภยศ สรรเสริญ เงินทอง เราสนใจตรงนี้น้อยกว่า คือโดยประวัติศาสตร์บอกอยู่แล้วว่าถ้าคุณสนใจตรงนี้มากกว่า คุณก็ไม่ได้เป็นศิลปินตั้งแต่ต้น คุณไม่ได้เป็นนักเขียนตั้งแต่ต้น นี่ไม่ใช่อาชีพที่ร่ำรวย ไม่งั้นคุณก็เป็นนักธุรกิจสิ จริงๆ เอกเทศด้วย ไม่ต้องเป็นทาสใครด้วย ไม่ต้องรอใครอุปถัมภ์ด้วย แต่ว่าอย่างไรก็แล้วแต่ ถ้าเป็นศิลปิน เป้าหมายแรกๆ ของคุณคือการสร้างงาน แล้วก็ทำให้คุณพอใจในระบบว่าช่วยสังคมหรือช่วยอะไรก็แล้วแต่ ประโลมโลก หรือตลก หรืออะไรก็แล้วแต่ เพราะฉะนั้นคนเป็นศิลปินมันก็เลยเป็นลิเบอรัลด้วยตัวมันเอง เพราะมันไม่ขึ้นกับเศรษฐกิจของบุคคลอื่น หรือเป็นระบบอุปถัมภ์ตั้งแต่ต้น

มีการพูดถึงกันมากว่าเสรีภาพในการแสดงออก มันควรมีขอบเขตหรือไม่ หรือถ้ามีมันควรอยู่ตรงไหน คุณมองประเด็นนี้ว่ายังไง
สำหรับพี่ พี่มองว่าไม่ควรจะมีขอบเขต ทั้งโลกก็ยืนยันว่าไม่ควรจะมีขอบเขต และแน่นอนพี่มีเพื่อนทั้งโลก ไม่ใช่แค่ที่นี่ ก็อย่างที่บอก เรา born liberal ดังนั้นมันจะเป็นพวกแรกๆ ที่แหกปาก จะเป็นพวกแรกๆ ที่สะท้อนสิ่งที่ไม่ชอบมาพากลในงานของตัวเองก่อนเพื่อน

แล้วศิลปินที่ไม่คิดเรื่องนี้ล่ะ
คุณต้องไปสัมภาษณ์เขา เป็นอะไรทำไมถึงไม่คิด แต่พี่ไม่ทราบ มันแปลกอยู่เหมือนกัน เพราะว่าระบบอุปถัมภ์ ไม่ว่าจะเศรษฐีหรือเจ้าที่ดินอุปถัมภ์ ราชวงศ์หรืออะไรก็แล้วแต่ แต่นั่นมันสองร้อย สามร้อยปีที่แล้วด้วย มันไม่ใช่ของยุคนี้นานแล้ว

มีความพยายามที่จะควบคุมสิทธิเสรีภาพของผู้คนทั่วๆ ไป หรือแม้กระทั่งความพยายามที่จะควบคุมกันเองระหว่างศิลปิน สำหรับคุณ คุณคิดว่ามันเกิดสะท้อนปรากฎการณ์อะไร
มันสะท้อนระบบเผด็จการนี่แหละ แต่จริงๆ พี่ค่อนข้างประหลาดใจว่าถ้าเทียบกับที่อื่นๆ น่ะค่ะ รัฐเข้ามาควบคุมตัวศิลปินโดยตรงน้อยมาก แต่ควบคุมผ่านศิลปิน...ให้เรา...ศิลปินควบคุมศิลปินด้วยกันเอง ซึ่งเป็นระบบที่แบบย่อยยับมากค่ะ มันคือระบบรุ่นพี่ เคยเห็นไหมคะ มีระบบรุ่นพี่ มีระบบพวกพ้อง ระบบอะไรอย่างนี้ จะพูดว่ายังไงดี นี่เป็นรากของเผด็จการด้วยซ้ำ คือระบบเผด็จการมันอยู่ได้ด้วยแบบนี้ล่ะค่ะ พวกพ้อง พวกกัน และด้วยเหตุนี้สังคมสมัยใหม่เนี่ย การจะโตได้ด้วยตัวคนเดียวมันยากมาก มันต้องผ่านรุ่นพี่ ผ่านพวกพ้อง ผ่านการบอยคอต ผ่านการแบนกันเอง คบกันเองอย่างนี้ใช่ไหมคะ

อย่างเช่นใครที่นำเสนอความคิดที่แตกต่างหรืออันตราย เขาก็จะไม่จ้างงาน
ใช่ๆ ก็คือบีบปากท้องเลย แต่มันก็ทำอะไรบางคนไม่ค่อยได้มาก ก็อย่างที่บอก มันเกิดมาก็ลิเบอรัลแล้ว ถ้ามันอยากรวยมันก็ทำอย่างอื่นแล้วแหละตั้งแต่ต้น แต่คราวนี้ความเชื่อมันก็มีส่วนเรื่องนี้ด้วยไง พี่ค่อนข้างจะคิดว่าศิลปินรุ่นใหม่เขาก็ไม่เป็นแล้วนะ เขาก็ค่อนข้างจะยืนยันไอเดียของเขา หรืออย่างงานดนตรีเร็วๆ นี้นะคะ ก็เห็นศิลปินหลายๆ คนก็ยืนยันที่จะแสดงอะไรอย่างนี้ แล้วเขาก็ได้รับการต้อนรับจากผู้ชม

ในฐานะที่คุณก็มีลูก แล้วในม็อบ มันก็คนรุ่นลูกหลานเราทั้งนั้นเลย คุณมองเห็นอะไรในตัวคนรุ่นนี้บ้าง
พี่เห็นพลัง อันหนึ่งที่ invisible มาก น่ากลัวมากๆ แล้วพี่ไม่รู้ว่ารัฐตามทันไหม หรือว่าถ้าทันแล้วจะทำยังไงกับมันคือความสนุก คือแบบมันจะเล่นอะไรกันนักหนา เมื่อไหร่จะหยุด คือแตกต่างจากม็อบเมื่อหลายปีก่อนมาก หรือว่าม็อบตอนที่พี่อายุน้อยๆ พี่เป็นนักศึกษาเหมือนกันก็ยังไม่ได้เท่านี้นะ ก็ยังจะแบบเคร่งเครียด โหยหวน คร่ำครวญ แต่นี่ไม่ค่ะ ตลกอย่างเดียว แบกเป็ดอะไรอย่างนี้นึกออกไหม แบกเป็ด ลากเป็ดอะไรอย่างนี้ ทหารผ่านศึกอะไรอย่างนี้ สนุก

แต่มีเด็กที่มาม็อบแล้วถูกพ่อแม่ไล่ออกจากบ้านด้วยนะ
ค่ะ มันยากมากเลยในสังคมอำนาจนิยม นั่นหมายความว่าจริงๆ แล้ว เราแทบจะ... อันหนึ่งที่พี่โคตรโกรธนะ พี่เคยออกหนังสือเด็กด้วย เคยเลี้ยงเด็กน่ะ แต่อันนี้เราโกรธมากๆ ที่ผู้ใหญ่ไม่เคยทรีตเด็กเป็นมนุษย์ แต่ทรีตเขาเป็นสัตว์เลี้ยง เห็นไหมคะ โอเค ตัดหางปล่อยวัด เห็นเรื่องนี้ไหม “เธอ ฉันสั่งแล้ว เธอไม่พอใจ ฉันจะตัดหางปล่อยวัด” ไม่ได้! คุณพาเขามาในโลกนี้ ที่ที่เป็นของเขาที่เดียวในโลกคือสิ่งที่เรียกว่าบ้าน ก่อนที่เขาจะมีที่ทางของตัวเอง คือบ้านหลังนั้นที่อยู่ร่วมกับคุณ จะอยู่ร่วมเหมือนอะไรล่ะ ถ้าอยู่ร่วมอย่างเท่าเทียมกัน อยู่ร่วมเป็นสมาชิก คุณไม่มีสิทธิ์ไล่นะ แต่ทันทีที่คุณไล่เขา คุณทรีตเขาเป็นสัตว์เลี้ยง ซึ่งเศร้า เศร้ามาก แล้วพี่ก็ไม่คิดว่าพ่อแม่แฮปปี้ด้วย พี่คิดว่าเขาใช้พวกนี้เป็นเงื่อนไข emotional blackmail ถ้าเกิดแกไม่เชื่อฟังฉัน แกก็ออกไปอะไรอย่างนี้ ซึ่งไม่ได้สิ เรารักกัน เรารักกันมาก การเชื่อฟังไม่ได้เป็นการพิสูจน์รักหรืออะไรอย่างนั้น คือเราไม่ได้อยู่ด้วยกนไปจนตายนะแม่ วันนึงเธอไม่มีใคร เธอก็มีลูกแค่นั้น แล้วเราอยู่กันไปแค่ชั่วชีวิตทำไมอย่างอย่างนี้ โอเค อาจจะมีลูกที่ไปแล้วไม่กลับเลยก็ได้ แต่ทำไมเทรดแรง ทำไมแลกเปลี่ยนสิ่งที่รักที่สุดออกไปล่ะ ซึ่งพี่ไม่แน่ใจว่าประเด็นการเมืองสำคัญแค่ไหน พี่ไม่แน่ใจว่าเขาเชื่อมั่นในวิถีการเมืองขนาดนั้นไหม หรือแค่เอาแต่ใจตัว หรือแค่เป็นความรู้สึก insecure หรือแค่ฉันเป็นแม่ เธอต้องฟัง

สูญเสียพาวเวอร์ที่อยากคอนโทรล
แล้วคุณไปเอาพาวเวอร์ที่จะคอนโทรลนี้มาจากไหนล่ะ การให้กำเนิดไม่ได้ให้พาวเวอร์นั้นกับคุณ เปล่านะเว้ย แล้วตอนนี้มันเป็นเรื่อง clash ระหว่าง generation จริงๆ เรื่องของดิจิตอล เรื่องของแอนาล็อก มันเป็นเรื่องของ generation แบบ... พูดยากมากในมิติที่ซับซ้อนเกินไป

ในฐานะที่คุณเป็นคนที่เข้าใจความเห็นของทุกฝ่าย คุณอยากจะสื่อสารกับคนที่เป็นผู้ปกครอง เป็นพ่อแม่ที่ตอนนี้กำลังจะเกิดคอนฟลิกต์กับลูกหลานยังไง
อะไรต้องทำก็ต้องทำ ก็ลองคิดถึงช่วงวัยของเขา สมัยสาวๆ เขาก็ไปบาร์ เขาก็ไปดิสโก้ ไม่ใช่เขา ไม่หนีแม่เขานะ เออเดี๋ยวๆๆๆ พ่อแม่เด็กพวกนี้นะ ไม่ใช่ฉัน ก็หนีไปทำอะไรต่อมิอะไรด้วยกัน ก็แก่นแก้ว อ้าว นี่ก็เหมือนกัน แต่พอเป็นเรื่องนี้ปุ๊บเนี่ย คุณกลับบอกว่าเป็นเรื่องความรุนแรงโดยใช่เหตุ จริงๆ มันก็เหมือนเรื่องดิสโก้เธคค่ะ ใครอนุญาตให้ลูกไปกินเหล้าที่บาร์มั่ง ไม่ ก็ไปกินเหล้าบ้านเพื่อน ทุกคนก็ทำ บางคนก็แอบแชทกับผู้ชาย สมัยก่อนมีแต่เพจเจอร์ คุณก็แอบเพจเจอร์หาผู้ชาย

แต่เขาก็อาจจะกลัวว่าลูกเขาจะ โดนยิง โดนแก๊สน้ำตาเลยห้ามไป
ก็ไปกับเด็กสิ แล้วจริงๆ แล้วสิ่งที่คุณต้องทำ ถ้าเกิดคุณกลัวแก๊สน้ำตา กลัวการถูกทำร้าย คุณต้องเรียกร้องให้เขา ในฐานะพ่อแม่คุณต้องเรียกร้องว่า “เฮ้ย การชุมนุมของเด็กๆ โดยไม่มีอาวุธ โดยสงบสันติ โดยพูดถึงทุกอย่าง จะต้องปลอดภัย” เพราะว่าฝ่ายกระทำคือฝ่ายรัฐ ต้องเรียกร้องรัฐที่คุณจ่ายภาษีว่า เฮ้ย ถ้าจะอ้างอย่างนี้นะ ถ้าจะอ้างเรื่องความปลอดภัยนะ เป็นหน้าที่พ่อแม่ที่จะต้องเรียกร้องรัฐ ไม่เกี่ยวกับเด็ก ไม่เกี่ยวกัน

ความเคลื่อนไหวทางการเมืองมันก็เดินมาไกลพอสมควร คุณมองว่าจะเป็นยังไงต่อ
ตอบยาก คนถามพี่ พี่ก็ไม่รู้เหมือนกัน แต่ที่แน่ๆ คือมันคงไม่เหมือนเดิม คือท่านนายกฯ ก็บอกถอยคนละก้าว แต่ก็ไม่เห็นท่านนายกฯ ถอย แล้วจริงๆ ม็อบมันไม่ได้ต้องการมานั่งคาเมืองหรอก หรือร้องเล่นเต้นระบำไปวันๆ มันต้องการการเจรจา เขามีข้อเรียกร้องสามข้อ รัฐเปิดเจรจาหรือยัง ยัง เจรจาสิ เขาบอกให้ท่านลาออก ท่านจะลาออกไหม ถ้าไม่ลาออก ท่านจะทำยังไงต่อ ปรับ ครม. อะไรอย่างนี้ วิถีทางการเมืองทั่วๆ ไป แต่สิ่งที่เกิดขึ้นก็คือนี่กี่เดือนมาแล้ว รัฐบาลทำอะไรหรือเปล่า ถอยคนละก้าว รัฐถอยที่ไหนล่ะ ยิงแก๊สน้ำตาตู้มๆ ตรงไหนถอย ตรงไหนเจรจาล่ะ ถ้าคุณยังไม่เจรจา เขาก็ออกมาอย่างนี้เรื่อยๆ

มองเห็นความหวังของประเทศนี้ไหม
เห็น พี่เห็นค่ะ เราเห็นประชากรที่มีคุณภาพที่สุดตั้งแต่เราเคยมีมา ก่อนหน้านั้นเราก็มีเด็กนักเรียนที่เป็นติ่งเกาหลีไป ที่เหมือนกับว่าอะไรที่เขาพูดกันเร็วๆ แล้วก็ใช้ศัพท์กันแปลกๆ แล้วก็มันก็ไม่ได้เอาไหน นู่นนี่นี่นั่น ถ้าเด็กมาอยู่ฝั่งการเมืองเมื่อไหร่คือเด็กคุณภาพที่สุดแล้ว

ซึ่งก็เป็นเด็กติ่งเกาหลีก่อนหน้านี้
ใช่ กรุ๊ปเดียวกัน ซึ่งน่าสนใจมาก นั่นหมายความว่าโลกมันดีขึ้นผ่านเด็กพวกนี้ ผ่านเด็กที่เข้ามาอยู่ในปัญหาการเมือง ฉันชอบอะไร ไม่ชอบอะไรแบบนั้น พวกประธานาธิบดีที่ไหนๆ ก็เป็น activist มาก่อนทั้งนั้น ถ้าเกิดว่าคุณสามารถเลี้ยงเด็กขึ้นมาเป็น activist ได้ดี สังคมเราจะต้องดีงามค่ะ ไม่ช้าก็เร็ว

คุณเขียนหนังสือเล่มแรก งานชิ้นแรกเกิดจากความเศร้าจากเหตุการณ์บ้านเมือง คำถามคือถ้าเด็กมีความหวังอย่างทุกวันนี้ ต้องการเปลี่ยนการเมืองให้ดีขึ้น ถ้าการเมืองดีขึ้น คุณจะเขียนหนังสืออีกไหม
เขียนสิคะ ก็เขียนเรื่องอื่นสิ ก็เขียนเรื่องผี (หัวเราะ) ก็ไปเขียนเรื่องไซไฟ มันจะมีเรื่องเขียนเสมอแหละ หรือว่าเล่มสองพี่ก็ไม่ได้เป็น trauma แบบนั้นแล้ว พลิกประเด็นมาถึงเรื่องอื่น หรือเล่มสาม ซึ่งดูเหมือนว่าพี่จะยุ่งเรื่องการเติบโตของผู้คนเยอะขึ้น ที่สังคมทรีตเด็กกลายเป็นบางอย่างที่จะตัดหางปล่อยวัดเมื่อไหร่ก็ได้ จะทิ้งไปเมื่อไหร่ก็ได้ จะดูแลแบบให้ขึ้นอยู่กับฉันก็ได้ ซึ่งมันไม่แฟร์ มันกดดันน่ะ มันน่ากลัว

สุดท้าย อยากให้ฝากอะไรถึงนายกฯ
เปิดเจรจาค่ะ เลิกยิงซักที รถน้ำอะไรไม่ช่วยค่ะ จากคำถามแรกๆ รัฐบาลตามทันไหม พี่ก็ว่าทันแต่ว่าคงงงน่ะ คือการตั้งแนวนั้นไม่เวิร์ค ยิ่งยิงแก๊สน้ำตา ยิ่งยิงรถน้ำยิ่งเพิ่มปริมาณม็อบ แล้วถ้าเผื่อว่าฉลาด คือเปิดเจรจาค่ะ แล้วดูว่าข้อเรียกร้องเขาอะไรบ้าง เขาทำอะไรได้บ้าง ทำอะไรไม่ได้บ้าง จะจัดการกันยังไง ซึ่งก็คงไม่ทำหรอก