เมื่อกาลเวลาและยุคสมัยได้แปรเปลี่ยนความนิยมในการโดยสารรถไฟให้ลดน้อยลงจากเดิม จึงส่งผลให้โรงงานรถไฟอย่าง “โรงงานมักกะสัน” ได้เปลี่ยนความหมายเป็นสถานที่ที่เต็มไปด้วยร่องรอยประวัติศาสตร์ความรุ่งเรืองของกิจการรถไฟไทย ซึ่งกลายเป็นเรื่องเล่าเชิงคุณค่าให้คนไทยในยุคใหม่ได้เรียนรู้และอนุรักษ์ต่อไป

จนถึง ณ ปัจจุบันนี้เป็นวาระครบรอบ 109 ปี แห่งการก่อตั้งโรงงานมักกะสัน (พ.ศ. 2453-2562) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต ร่วมกับ สถาบันอาศรมศิลป์ จึงได้ร่วมฉลองด้วย 29 ผลงานสำรวจรังวัดมรดกทางอุตสาหกรรมของการรถไฟแห่งประเทศไทย ในนามของโครงการ “RSU VERNADOC 2019” ที่นำทีมจัดแสดงผลงานโดย ผศ.สุดจิต (เศวตจินดา) สนั่นไหว และทีมผู้สอนในรายวิชา ARC412 การอนุรักษ์สถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต ซึ่งในโอกาสนี้ทางโครงการได้รับเกียรติร่วมชมนิทรรศการผลงานภาพการสำรวจรังวัดจาก ท่านผู้หญิงสิริกิติยา เจนเซน อีกทั้งได้เข้าเยี่ยมชมอาคารต่างๆ ภายในโรงงานมักกะสันซึ่งเป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น และเป็นมรดกทางอุตสาหกรรมในงานศึกษาของสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์

Markku Mattila สถาปนิกชาวฟินแลนด์ ผู้นิยามคำว่า VERNADOC โดยเกิดจากคำว่า Vernacular Architecture Documentation ซึ่งก็คือแนวทางการศึกษาและสำรวจสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น โดยจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างแรงบันดาลใจให้กับผู้ก่อตั้งอาคารและคนในละแวกชุมชนได้เล็งเห็นคุณค่าของอาคารและมีความตั้งใจจะอนุรักษ์ความดีงามของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นนี้ไว้ ซึ่งข้อมูลการสำรวจรังวัดจะถูกวาดลงบนกระดาษอย่างทันทีโดยไม่ต้องจดบันทึก จึงกลายเป็นผลงานสเก็ตช์ภาพอาคารที่เกิดจากความนึกคิดในทำนองเดียวกันของผู้ที่พบเห็น รวมถึงได้ระลึกคุณค่าของอาคารผ่านงานวาดในครั้งนี้ด้วย โดยภาพวาดสำหรับโรงงานมักกะสันในครั้งนี้ มีจำนวนผลงาน 29 ชิ้น จากฝีมือของเหล่านักศึกษาคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ทั้งสองสถาบัน ที่เป็นเครื่องสะท้อนให้เห็นแง่คิดและทักษะของเจ้าของผลงานผ่านภาพวาดด้วย

เมื่อได้ยลภาพวาดงานฝีมือจากเหล่าสถาปนิกอาสาสมัครมากความสามารถแล้ว โอกาสต่อไปคือการเข้าเยี่ยมชมอาคารต่างๆ ที่เป็นแหล่งผลิตเครื่องจักรรถไฟ โดยมี ผศ.ดร.ศิริพงศ์ พฤทธิพันธุ์ รองผู้ว่าการรถไฟแห่งประเทศไทย และผศ.สุดจิต สนั่นไหว อาจารย์คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต พร้อมทีมสถาปนิกอาสาสมัคร นำชมนิทรรศการและอาคารโดยรอบ ซึ่งประกอบไปด้วย อาคาร 2465, คลังพัศดุโรงงาน, อาคารโรงงานซ่อมรถจักร, อาคารโรงหล่อ และกระสวน ซึ่งแต่ละอาคารต่างเต็มไปด้วยเรื่องราวระหว่างการผลิต สิ่งของทุกชิ้นภายในอาคารที่ร้างผู้คนนั้นกลายเป็นเครื่องแสดงถึงวัฒนธรรมของคนงานในยุคที่กิจการรถไฟรุ่งเรือง ที่หลายคนอาจจะไม่มีโอกาสได้เห็น โดยบางอาคารก็ได้พบเห็นวัสดุในยุคก่อนที่ในปัจจุบันไม่ค่อยหลงเหลือให้เห็นแล้ว อย่างโรงพัศดุกระสวนที่ถูกปิดทำการไปกว่า 15 ปี จะถูกผลักดันให้เป็นมิวเซียมในอนาคตสืบไป จนไม่น่าแปลกใจที่โรงงานมักกะสันแห่งนี้ได้กลายเป็นสถานที่แห่งประวัติศาสตร์ที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์

สิ่งที่ได้รับจากการเข้าร่วมเฉลิมฉลองวาระครบรอบ 109 ปี แห่งการก่อตั้งโรงงานมักกะสัน (พ.ศ. 2453-2562) ในครั้งนี้ ไม่ใช่แค่ทัศนคติในมุมมองใหม่เกี่ยวกับสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่เคยรุ่งเรืองในอดีต แต่ยังได้รับรู้การมีอยู่ของโครงการดีๆ ที่สร้างนักอนุรักษ์ของประเทศไทยให้เล็งเห็นคุณค่าของสิ่งปลูกสร้างแห่งประวัติศาสตร์ ที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ให้เป็น “อดีตทีี่มีชีวิตในปัจจุบัน”